Wojciech Nowicki: Tuż obok

Fotograf nieznany, Ostrołęka. Wypalone domy, 1916. Ze zbiorów Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie

Przedstawieniom cierpienia i wojen w fotografii poświęcono wiele rozważań.

Już bowiem niemal od samych początków, od kiedy tylko pozwoliła na to oporna technika, uznano fotografię za idealny instrument dokumentacji konfliktów. Wystarczy wspomnieć słynne zdjęcie Rogera Fentona Valley of the Shadow of Death z 1855 roku: to malarskie, alegoryczne przedstawienie doliny usianej armatnimi kulami, prawdopodobnie upiększone przez autora. Wszystko wskazuje na to, że Fenton ułożył część kul na drodze. Śmierć jest tu pozbawiona ciała, a przecież wojna krymska przyniosła pół miliona ofiar. Wizja ta poddaje konflikt daleko posuniętej kosmetyce: celem autora jest piękno przedstawienia i ukrycie rzezi, a więc cenzura.

Podobne zabiegi stosowano również w późniejszych czasach: ofiary konfliktów fotografowano odwrócone plecami do widza, aby ich rysy nie były widoczne; ofiar z własnych szeregów najczęściej po prostu w ogóle nie pokazywano albo czekano (i nadal się czeka), aż wygasną najgorętsze emocje.

Na podstawie zbioru zachowanego w Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli w Krakowie, a pochodzącego z Deutsches Ausland-Institut w Stuttgarcie, można opowiedzieć tę historię na jeszcze inny sposób. Zbiór powstał podczas I wojny światowej, a jednak jego autorzy wydają się wobec niej całkowicie obojętni. Autorzy kolekcji zebrali między innymi materiał wizualny dotyczący kultury ówczesnych ziem polskich (ta część zachowała się w krakowskim muzeum). Przedstawia on mieszkańców miast i wsi, a także targi, dzielnice żydowskie, budynki, przedmioty kultury materialnej. Niemal brak fotografii zniszczeń wojennych, zdjęć ofiar nie ma tu wcale. (A wojna ta, trzeba przypomnieć, pochłonęła ponad 16 milionów ludzi).

To idylliczny, z historycznego punktu widzenia nieprawdziwy, obraz pewnego wycinka świata w czasie globalnego konfliktu. Można oczywiście usprawiedliwiać taki wybór. A jednak powinniśmy zastanawiać się nad tym, dlaczego fotografia czasu wojny tak często pozostaje ślepa na konflikt. Jej wzrok podejrzanie często skierowany jest tuż obok, a nie tam, gdzie trzeba.

Kurator: Wojciech Nowicki

Wojciech Nowicki, kurator wystaw fotograficznych, pisarz, eseista, członek rady Miesiąca Fotografii w Krakowie, współzałożyciel fundacji fotograficznej Imago Mundi. Autor książek m.in.: Dno oka. Eseje o fotografii oraz Salki; albumów monograficznych poświęconych wybitnym fotografom: Jerzy Lewczyński. Pamięć obrazu oraz Niepokoje Wilhelma von Blandowskiego. Jako kurator tworzy często eseje wizualne, ostatnio Promieniowanie dotyczące roli tekstu w fotografii. Jest również autorem wystaw monograficznych m.in. Jerzego Lewczyńskiego, Michała Greima, Wilhelma von Blandowskiego, a także licznych wystaw w ramach Miesiąca Fotografii w Krakowie.

Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie

ul. Krakowska 46

Wernisaż: 17.05.2015, 14.00

Czas trwania wystawy: 16.05–30.08.2015  

wt, śr, pt, sb 11.00–19.00; czw 11.00–21.00; nd 11.00–15.00

Noc Muzeów: 15.05, 19.00–1.00

04.06 nieczynne 

bilety: 6 PLN

wstęp wolny: niedziela