Miesiąc Fotografii w Krakowie 2015: Konflikt

Miesiąc Fotografii w Krakowie 2015: Konflikt
Tematem programu głównego Miesiąca Fotografii w Krakowie 2015 jest konflikt. Będzie to więc medytacja nad możliwościami i ograniczeniami medium wobec tematu, do którego dokumentowania – wydawać by się mogło – jest stworzone.

A jednak nie zawsze: bo konflikt to nie tylko starcia zbrojne; konflikty rozgrywają się często tylko w czyjejś wyobraźni, na konflikty składają się trudne do uchwycenia gesty, nawet wspomnienia. Czy fotografia może w pełni udokumentować sytuacje konfliktowe, niezależnie od ich natury, bez podpórki innego medium – słowa pisanego, dokumentacji filmowej? Czy za pomocą fotografii da się opowiedzieć o wydarzeniach z przeszłości? To tylko niektóre z pytań, jakie sobie stawiamy.

 

W programie pokazana zostanie wystawa klasyka światowej fotografii, Josefa Koudelki, a także wystawy o charakterze artystyczno-dokumentalnym (jak cykl Zhanga Dali poświęcony cenzurze fotografii w maoistowskich Chinach). Fotografie wielokrotnie nagradzanej Joanny Piotrowskiej (m.in. z cyklu Frowst, wydanego w zeszłym roku przez wydawnictwo MACK Books) skupiają się na dwoistej, miłosno-nienawistnej, bliskości; Indrė Šerpytytė (1944–1991) podejmuje temat pamięci. Markus Schaden (dyrektor The PhotoBookMuseum w Kolonii) jest kuratorem wystawy o przedstawieniu konfliktów w – jak to sam ujmuje – osobnym medium, za jakie uważa albumy fotograficzne. Paweł Szypulski podejmuje temat płci i rasy w fotografii. Łukasz Gorczyca i Adam Mazur za pomocą albumów i książek opowiadają historię zawłaszczania (między innymi politycznego) narodowego symbolu – rzeki Wisły. Wojciech Nowicki wreszcie skupia się na momentach, w których fotografia wydaje się bezradna: na przykładzie zdjęć dokumentalnych wyłapuje chwile, kiedy obiektyw skierowany jest w niewłaściwą stronę.

 

Punktem wyjścia dla rozważań poświęconych fotograficznym przedstawieniom konfliktu jest mistrzowski, klasyczny już reportaż, Praga’68. Jego autor, Josef Koudelka, wówczas trzydziestoletni fotograf teatralny, spontanicznie zareagował na wydarzenia: razem z innymi wyszedł na ulice Pragi, żeby udokumentować wtargnięcie obcych wojsk, tę krzywdę, jaka się działa jego miastu, państwu, współobywatelom; krzywdę, która działa się jemu samemu. Tematem zdjęć Koudelki nie są więc tylko praskie wydarzenia, ale i konflikt pomiędzy obcymi wojskami a człowiekiem, owym samotnym w tłumie. Po jednej stronie sowieckie czołgi, po drugiej – zwykli prażanie, w tym fotograf, którego jedyną bronią jest możliwość dania świadectwa. Im wszystkim za wcześnie zachciało się wolności; przyszło na nią czekać jeszcze ponad dwadzieścia lat.

 

Praga’68 to dla nas niezwykle interesujący dokument, nie tylko dlatego, że polscy żołnierze pojechali wtedy do Czechosłowacji bronić socjalizmu. To także możliwa, ale szczęśliwie niezrealizowana, wersja naszej historii, a jednocześnie uniwersalna opowieść o dążeniu do wolności, która napotyka na przeszkody, zdawałoby się, nie do pokonania. Przezwyciężą je dopiero upór i czas. Cykl Koudelki opowiada o wydarzeniach wyjątkowych, a przy tym dla wielu zrozumiałych, co więcej – zapamiętanych, jeśli nie pamięcią własną, to odbitą, zapożyczoną. To także dokument, który pełni wykorzystuje możliwości języka fotografii: jest plastycznie zwięzły, nieobarczony ozdobnikami, wykorzystujący elementy zagadkowe – jak na ikonicznym zdjęciu ręki z zegarkiem na przegubie ponad wyludnionym miastem. Josef Koudelka daje mistrzowską lekcję tego, w jaki sposób fotografia może ukazać konflikt – ten najbardziej oczywisty, zbrojny.

 

A jednak to nie wojny, powstania czy napięcia społeczne są tematem festiwalu – choć i one się przewijają w wystawach Programu Głównego trzynastej edycji Miesiąca Fotografii. Festiwal staje się raczej platformą służącą rozmyślaniom nad możliwościami i ograniczeniami samego medium. Dzieje się tak w przypadku wystaw Joanny Piotrowskiej, która poprzez swoje projekty zdaje relację z opresyjnego charakteru relacji międzyludzkich; Zhanga Dali, który w cyklu A Second History wskazuje na oczywiste zafałszowania historii, które co prawda z upływem czasu są odkrywane, lecz drukowany ślad po nich pozostaje, zapisany w książkach i czasopismach; Indrė Šerpytytė – śledzącej miejsca konfliktów i kaźni na Litwie – po latach pozostają po nich miejsca i pamięć, ale dokumentacja domaga się artystycznego przetworzenia i słownego komentarza, bo bez nich nie sposób zrozumieć obrazu.

 

Także wystawy stworzone specjalnie na potrzeby Miesiąca Fotografii w Krakowie koncentrują się na konfliktach interesów, wypaczających znaczenie obrazu: w przypadku wystawy Pawła Szypulskiego, poświęconej Ciału obcemu w fotografii artystycznej, modowej, dokumentalnej, reportażowej i naukowej – autor koncentruje się na fotograficznych przedstawieniach rasy i płci, szczególny nacisk kładąc na zawłaszczający charakter obrazów przedstawicieli innych niż biała odmian człowieka oraz przedstawień kobiet. Łukasz Gorczyca i Adam Mazur ukazują anektujący charakter wydawnictw książkowych, związanych z jednym z polskich symboli – rzeką Wisłą, której przedstawienia (a także miast nad nią położonych) są silnie uzależnione od czasu i polityki.

 

Tradycją Miesiąca Fotografii w Krakowie staje się wystawa kuratora Programu Głównego: Wojciech Nowicki pokaże to, co się dzieje Tuż obok – zdjęcia wykonane podczas jednego z najkrwawszych konfliktów XX wieku – pierwszej wojny światowej – zaczerpnięte głównie ze zbiorów Muzeum Etnograficznego w Krakowie. Te fotografie, choć często wykonane w pobliżu frontu, niemal całkowicie pomijają wojenne okoliczności, koncentrując się na etnograficznym zapisie. To podręcznikowy obraz tego, jak ślepym narzędziem może stać się fotografia, jak bywa wyrywkowa, i jak trudno za jej pomocą pokazać to, co dumnie nazywamy prawdą.

 

Szczególną radością napawa eksperymentalny projekt Markusa Schadena, dyrektora The PhotoBookMuseum w Kolonii. Zgodnie z tradycją wystawienniczą tej placówki, albumy fotograficzne poświęcone konfliktom – jak choćby wydarzeniom na Ukrainie czy w Turcji – będą przestrzenne, a szczególny nacisk położony zostanie na proces ich powstawania.

 

 

tekst: Wojciech Nowicki

Serwis wykorzystuje pliki cookies. Jeżeli nie wyrażasz zgody na zapisywanie plików cookies, prosimy opuść stronę lub zablokuj takie pliki w ustawieniach swojej przeglądarki.